‘‘อายุ อุสฺมา จ วิญฺญาณํ, ยทา กายํ ชหนฺติมํ;

อปวิทฺโธ [อปวิฏฺโฐ (สฺยา. กํ.)] ตทา เสติ, ปรภตฺตํ อเจตนํฯ

‘‘เอตาทิสายํ สนฺตาโน, มายายํ พาลลาปินี;

วธโก เอส อกฺขาโต, สาโร เอตฺถ น วิชฺชติฯ

‘‘เอวํ ขนฺเธ อเวกฺเขยฺย, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย;

ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, สมฺปชาโน ปฏิสฺสโตฯ

‘‘ชเหยฺย สพฺพสํโยคํ, กเรยฺย สรณตฺตโน;

จเรยฺยาทิตฺตสีโสว, ปตฺถยํ อจฺจุตํ ปท’’นฺติฯ ตติยํ;

4. โคมยปิณฺฑสุตฺตํ

[96] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, กิญฺจิ รูปํ ยํ รูปํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติ? อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, กาจิ เวทนา ยา เวทนา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติ? อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, กาจิ สญฺญา ยา สญฺญา…เป.… อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, เกจิ สงฺขารา เย สงฺขารา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสนฺติ? อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, กิญฺจิ วิญฺญาณํ, ยํ วิญฺญาณํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสตี’’ติ? ‘‘นตฺถิ โข, ภิกฺขุ, กิญฺจิ รูปํ, ยํ รูปํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติฯ นตฺถิ โข, ภิกฺขุ, กาจิ เวทนา… กาจิ สญฺญา… เกจิ สงฺขารา… กิญฺจิ วิญฺญาณํ , ยํ วิญฺญาณํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสตี’’ติฯ

อถ โข ภควา ปริตฺตํ โคมยปิณฺฑํ ปาณินา คเหตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอตฺตโกปิ โข, ภิกฺขุ, อตฺตภาวปฏิลาโภ นตฺถิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติฯ

เอตฺตโก เจปิ, ภิกฺขุ, อตฺตภาวปฏิลาโภ อภวิสฺส นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม, นยิทํ พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญาเยถ สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขุ, เอตฺตโกปิ อตฺตภาวปฏิลาโภ นตฺถิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม, ตสฺมา พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ

‘‘ภูตปุพฺพาหํ, ภิกฺขุ, ราชา อโหสิํ ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโตฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ, รญฺโญ สโต ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส จตุราสีตินครสหสฺสานิ อเหสุํ กุสาวตี ราชธานิปฺปมุขานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ, รญฺโญ สโต ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส จตุราสีติปาสาทสหสฺสานิ อเหสุํ ธมฺมปาสาทปฺปมุขานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ, รญฺโญ สโต ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส จตุราสีติกูฏาคารสหสฺสานิ อเหสุํ มหาพฺยูหกูฏาคารปฺปมุขานิ [มหาวิยูหกูฏาคารปฺปมุขานิ (ที. นิ. 2.263)]ฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ, รญฺโญ สโต ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส จตุราสีติปลฺลงฺกสหสฺสานิ อเหสุํ ทนฺตมยานิ สารมยานิ โสวณฺณมยานิ โคณกตฺถตานิ ปฏิกตฺถตานิ ปฏลิกตฺถตานิ กทลิมิคปวรปจฺจตฺถรณานิ [กาทลิมิคปวรปจฺจตฺถรณานิ (สี.)] สอุตฺตรจฺฉทานิ อุภโตโลหิตกูปธานานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ, รญฺโญ สโต ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส จตุราสีตินาคสหสฺสานิ อเหสุํ โสวณฺณาลงฺการานิ โสวณฺณทฺธชานิ เหมชาลปฏิจฺฉนฺนานิ อุโปสถนาคราชปฺปมุขานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ, รญฺโญ สโต ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส จตุราสีติอสฺสสหสฺสานิ อเหสุํ โสวณฺณาลงฺการานิ โสวณฺณทฺธชานิ เหมชาลปฏิจฺฉนฺนานิ วลาหกอสฺสราชปฺปมุขานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ, รญฺโญ สโต ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส จตุราสีติรถสหสฺสานิ อเหสุํ โสวณฺณาลงฺการานิ โสวณฺณทฺธชานิ เหมชาลปฏิจฺฉนฺนานิ เวชยนฺตรถปฺปมุขานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ, รญฺโญ สโต ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส จตุราสีติมณิสหสฺสานิ อเหสุํ มณิรตนปฺปมุขานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ…เป.… จตุราสีติอิตฺถิสหสฺสานิ อเหสุํ สุภทฺทาเทวิปฺปมุขานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ…เป.… จตุราสีติขตฺติยสหสฺสานิ อเหสุํ อนุยนฺตานิ ปริณายกรตนปฺปมุขานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ…เป.… จตุราสีติเธนุสหสฺสานิ อเหสุํ ทุกูลสนฺทนานิ กํสูปธารณานิฯ

ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ…เป.… จตุราสีติวตฺถโกฏิสหสฺสานิ อเหสุํ โขมสุขุมานิ โกเสยฺยสุขุมานิ กมฺพลสุขุมานิ กปฺปาสิกสุขุมานิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขุ…เป.… จตุราสีติถาลิปากสหสฺสานิ อเหสุํ; สายํ ปาตํ ภตฺตาภิหาโร อภิหริยิตฺถฯ

‘‘เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา นครสหสฺสานํ เอกญฺเญว ตํ นครํ โหติ ยมหํ เตน สมเยน อชฺฌาวสามิ – กุสาวตี ราชธานีฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา ปาสาทสหสฺสานํ เอโกเยว โส ปาสาโท โหติ ยมหํ เตน สมเยน อชฺฌาวสามิ – ธมฺโม ปาสาโทฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา กูฏาคารสหสฺสานํ เอกญฺเญว ตํ กูฏาคารํ โหติ ยมหํ เตน สมเยน อชฺฌาวสามิ – มหาพฺยูหํ กูฏาคารํฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา ปลฺลงฺกสหสฺสานํ เอโกเยว โส ปลฺลงฺโก โหติ ยมหํ เตน สมเยน ปริภุญฺชามิ – ทนฺตมโย วา สารมโย วา โสวณฺณมโย วา รูปิยมโย วาฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา นาคสหสฺสานํ เอโกเยว โส นาโค โหติ ยมหํ เตน สมเยน อภิรุหามิ – อุโปสโถ นาคราชาฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา อสฺสสหสฺสานํ เอโกเยว โส อสฺโส โหติ ยมหํ เตน สมเยน อภิรุหามิ – วลาหโก อสฺสราชาฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา รถสหสฺสานํ เอโกเยว โส รโถ โหติ ยมหํ เตน สมเยน อภิรุหามิ – เวชยนฺโต รโถฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา อิตฺถิสหสฺสานํ เอกาเยว สา อิตฺถี โหติ ยา มํ เตน สมเยน ปจฺจุปฏฺฐาติ – ขตฺติยานี วา เวลามิกา วาฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา วตฺถโกฏิสหสฺสานํ เอกญฺเญว ตํ วตฺถยุคํ โหติ ยมหํ เตน สมเยน ปริทหามิ – โขมสุขุมํ วา โกเสยฺยสุขุมํ วา กมฺพลสุขุมํ วา กปฺปาสิกสุขุมํ วาฯ เตสํ โข ปน, ภิกฺขุ, จตุราสีติยา ถาลิปากสหสฺสานํ เอโกเยว โส ถาลิปาโก โหติ ยโต นาฬิโกทนปรมํ ภุญฺชามิ ตทุปิยญฺจ สูเปยฺยํ [สูปพฺยญฺชนํ (สฺยา. กํ.)]ฯ อิติ โข, ภิกฺขุ, สพฺเพ เต สงฺขารา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตาฯ เอวํ อนิจฺจา โข, ภิกฺขุ, สงฺขาราฯ เอวํ อทฺธุวา โข, ภิกฺขุ, สงฺขาราฯ เอวํ อนสฺสาสิกา โข, ภิกฺขุ, สงฺขาราฯ ยาวญฺจิทํ , ภิกฺขุ, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ จตุตฺถํฯ

5. นขสิขาสุตฺตํ

[97] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, กิญฺจิ รูปํ ยํ รูปํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติ? อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, กาจิ เวทนา ยา เวทนา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติ? อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, กาจิ สญฺญา…เป.… เกจิ สงฺขารา, เย สงฺขารา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสนฺติ? อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต, กิญฺจิ วิญฺญาณํ, ยํ วิญฺญาณํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสตี’’ติ? ‘‘นตฺถิ โข, ภิกฺขุ, กิญฺจิ รูปํ, ยํ รูปํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติฯ นตฺถิ โข, ภิกฺขุ, กาจิ เวทนา… กาจิ สญฺญา… เกจิ สงฺขารา…เป.… กิญฺจิ วิญฺญาณํ, ยํ วิญฺญาณํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสตี’’ติฯ

อถ โข ภควา ปริตฺตํ นขสิขายํ ปํสุํ อาโรเปตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอตฺตกมฺปิ โข, ภิกฺขุ, รูปํ นตฺถิ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติฯ เอตฺตกํ เจปิ, ภิกฺขุ, รูปํ อภวิสฺส นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ, นยิทํ พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญาเยถ สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขุ, เอตฺตกมฺปิ รูปํ นตฺถิ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมํ, ตสฺมา พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขกฺขยาย’’ฯ

‘‘เอตฺตกาปิ โข, ภิกฺขุ, เวทนา นตฺถิ นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสติฯ เอตฺตกา เจปิ, ภิกฺขุ, เวทนา อภวิสฺส นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา, น ยิทํ พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญาเยถ สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขุ, เอตฺตกาปิ เวทนา นตฺถิ นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา, ตสฺมา พฺรหฺมจริยวาโส ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขกฺขยายฯ

‘‘เอตฺตกาปิ โข, ภิกฺขุ, สญฺญา นตฺถิ…เป.… เอตฺตกาปิ โข, ภิกฺขุ, สงฺขารา นตฺถิ นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา สสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสนฺติฯ